Postanowiłem podjąc próbę opisania historii powstania Kompanii Lewantyńskiej. Wykorzystałem źródła angielskie, historia jest więc opowiedziana z angielskiego punktu widzenia.

Chociaż w krajach Lewantu istniał duży popyt na angielskie produkty na czele z tkaninami, a w Anglii istniał równie dobry rynek na jedwab, przyprawy i generalnie produkty wschodnie, aż do drugiej połowy XVI w. relacje handlowe między Anglią i Imperium Otomańskim były sporadyczne i bardzo nieregularne. Kontakty dyplomatyczne nie istniały zaś wcale.
Regularny handel pomiędzy Anglią, a krajami Lewantu od dawna znajdował się bowiem w rękach Wenecjan i odbywał przy pomocy weneckiej floty kupieckiej. Słynne galeony budowane w Raguzie (dzisiaj Dubrownik) zwane ragusea transportowały towary z Konstantynopola do Anglii i w przeciwnym kierunku.
Uwolnienie Anglii od weneckiego monopolu nie jest wyznaczone przez żadne konkretne zdarzenie. Anegdota głosi że gdy jeden z weneckich statków rozbił się w 1579r. u brzegów Isle of Wight Wenecjanie odmówili kontynuowania handlu na tak niebezpiecznych wodach i zaprzestali dostaw towarów do Anglii. Podobno właśnie to zdarzenie opisał Szekspir w Kupcu Weneckim. Innym podawanym powodem był spór o cła na porzeczki i oliwę. W 1575r. Wenecja przyznała dla Arcebo Velutellego patent na import do Anglii porzeczek i oliwy z terytoriów Weneckich. Velutelli by zwiększyć swoje zyski postanowił transportować te towary do Anglii angielskimi statkami. W wyniku czego Wenecjanie obłożyli te towary (transportowane innymi niż weneckie statkami) cłem w wysokości 5 szylingów i 6 pensów. Na co królowa Elżbieta odpowiedziała podobnym cłem i na jakiś czas handel tymi towarami ustał.
Jeszcze przed rozpoczęciem panowania przez Elżbietę, wzrastająca w Anglii klasa kupiecka świadoma swoich interesów rozumiała, że bardziej zyskowna byłaby bezpośrednia wymiana wschodnich produktów na dobra wytwarzane w Anglii i to przy użyciu własnej floty handlowej, niż pozostawanie zależnym od Weneckich pośredników. Myślenie takie - o długotrwałych i bezpośrednich relacjach handlowych nie mogło być zrealizowane tak długo aż kupieckie organizacje Angielskie nie stały się dostatecznie silne i w pełni gotowe.
Minął długi czas zanim angielski handel w Lewancie nabrał jakiegoś znaczenia.
W I połowie XV w. odnotowano kilka zaledwie podróży angielskich kupców. W latach 1511-1534 oraz w roku 1550 i 1553 odbyły się pojedyncze wyprawy, od tego czasu bezpośrednie kontakty handlowe z krajami bliskiego wschodu zostały całkowicie przerwane i nie podejmowano kolejnych prób. Stało się bowiem tak, że na początku II połowy XVI w. kupcy angielscy otrzymali sułtańskie zezwolenie na zawijanie ich statków do portów Imperium Otomańskiego, lecz tylko i wyłącznie pod francuską banderą.
Francja uzyskała ten (oraz inne) przywilej na wyłączność reprezentowania kupców Chrześcijańskich w handlu z Imperium Otomańskim. Traktat o kapitulacji* z 1536 r. dawał Francji pierwszeństwo przed wszystkimi innymi krajami chrześcijańskimi (za wyjątkiem krajów cieszących się własnymi przywilejami), w sferze handlowej pozwalał on na zawijanie do portów oraz handel na terytorium Imperium Otomańskiego tylko statkom pod banderą francuską.
Statki pochodzące z innych krajów musiały więc przyjmować banderę francuską co oznaczało znalezienie się pod całkowitym nadzorem i protekcją króla Francji (reprezentowanego przez ambasadora i konsulów).
*Kapitulacja - tu w znaczeniu: umowa między dwoma państwami, z których jedno gwarantuje drugiemu wyłączenie jego obywateli spod swojej władzy sądowej. Kapitulację zawarł z sułtanem Sulejmanem I król Francji Franciszek I. Postanawiała ona na okres życia obu władców m.in. wyłączność orzecznictwa konsulów króla Francji w sprawach cywilnych między jego poddanymi. [za Słownikiem Języka Polskiego pod red. W. Doroszewskiego]
Fakt że Anglicy mogli handlować w Otomańskich portach tylko pod banderą francuską miał wielkie znaczenie dla wczesnych Angielsko Otomańskich kontaktów dyplomatycznych.
Tak długo jak handel angielski w krajach lewantu pozostawał nieznaczny, sprawa bandery narodowej nie miała znaczenia. Kiedy jednak handel ten zaczął stawać się znaczący w angielskiej ekonomii sprawa bandery narodowej nabrała wielkiego znaczenia. Odtąd ta wymuszona podległość stała się wysoce niesatysfakcjonująca dla Anglii, tak więc od samego początku angielskiej dyplomacji w Konstantynopolu koncentrowała się ona na uzyskaniu całkowitego zrównania bander Francji i Anglii w portach i na targowiskach otomańskich.
William Harborne wspierany przez 2 innych anglików rozpoczął swoją misję w październiku 1579 r. Został wysłany by uzyskać dla angielskich kupców takie same prawa i przywileje jakimi cieszyły się inne nacje (Wenecjanie od początku XI w., Genueńczycy od 1098r., Pizańczycy od 1100r. i Francuzi od 1536r.). Wenecjanie i Genueńczycy utrzymali swoje przywileje handlowe także po zdobyciu Konstantynopola przez Turków, którzy w niewielkim stopniu zmienili istniejący porządek rzeczy w zakresie przywilejów handlowych. Genueńczycy i Wenecjanie posiadali prawo do podejmowania decyzji w sprawach spornych pomiędzy rodakami przez własne władze, prawo do rozstrzygania wątpliwości pomiędzy sobą a poddanymi sułtana tylko w obecności swojego tłumacza, zwolnienie z podatku nałożonego na Chrześcijan dla zwolnienia ze służby wojskowej oraz prawo do mianowania własnych sędziów w Konstantynopolu  
Przedstawił swoją osobę przed Portą i przekazał list królowej Elżbiety do sułtana Murada III. W liście tym królowa wyraziła chęć utrzymania przyjacielskich stosunków i prosiła o pełną wolność handlu w Imperium Otomańskim oraz jego terytoriach zależnych nie tylko dla przekazującego list jej autoryzowanego agenta ale dla wszystkich poddanych i to pod angielską banderą.
Wiele wskazuje na to że dla Genui oraz Wenecji koniec wieku XVI to początek ich schyłku.

 

---

tagi: xvi w.  kompania lewantyńska  william harborne 

	grzegorz-ksiazek
	6 lutego 2022 20:52

8     1099    9 zaloguj sie by polubić